دایناسورها! شنیدن این نام کافی است تا مجموعه ای از احساسات هیجانی شیرین یا تلخ در شما ایجاد شود ؛چه بخواهید ، چه نه ، نسبت به دایناسورها احساس دارید ! همه ما از کودکی با این نام آشنا شده ایم ، هیجان زده، شگفت زده ،کنجکاو شده ایم و با
دیدن فیلم ها و اسباب بازی ها ی دایناسوری تفریح کرده ایم . اما شاید در مورد آنها کم تر از هر موضوع عامه پسند و علمی دیگر اطلاعات داریم. آنهایی هم که شاید به خاطر رشته درسی شان مجبور شده اند چیزکی یاد بگیرند،ناگهان با موضوعی خسته کننده و کسالت آور رو به روشدند .نام های لاتین و یونانی ،حیواناتی خاک آلود و خزنده با نگاه های خشمگین و دندان های تیز و هیکل های خپل و خنگ . اما این تصویر مدت هاست که کمرنگ شده است و تصویری جدید به جای آن نشسته است : حیواناتی با هوش و فرز ، با بدن هایی پوشیده از خزی لطیف و پرهایی رنگ رنگ . اگر بخواهید چند دایناسور آشنا برای شما مثال بزنیم ، شاید از همه آشنا تر کبوتر و کلاغ و گنجشک باشند . تعجب نکنید ! بقیه دایناسور ها هم که آن قدیم ها زندگی می کردند کمابیش همین ریختی بودند. در واقع تصور دانشمندان در مورد این حیوانات زمین تا آسمان فرق کرده است؛ به خصوص از وقتی که فهمیدیم دایناسورها از زمین به آسمان پر کشیدند! با این حال هنوز هم پرسش های زیادی در مورد آنها داریم: چرا بیشتر دایناسورها حدود 65 میلیون سال پیش منقرض شدند مثل پرندگان امروزی خون گرم بودند؟
و بسیاری سؤالات دیگر پیرامون شیوه زندگی گروهی ، رفتار، تکامل و بوم شناسی آنها.

آغاز : اندکی پیش از دایناسورها
 

حدود 250 میلیون سال پیش ، کره زمین به دو قلمرو تقسیم می شد: اقیانوسی عظیم و یکپارچه در یک سو و قاره ای خشک و سوزان و پیکر در سوی دیگر زمین . این قاره فراگیر از قطب شمال تا قطب جنوب کشیده شده بود؛ در مناطق قطبی هوای خشک و سرد مانع زندگی بیشتر حیوانات می شد و در مناطق استوایی گرمای شدید و خشکی زیاد بیابان هایی زیاد داغ پدید آورده بود که قرن ها هیچ بارانی به چشم نمی دیدند.آب و هوای خشک و بی رحم قاره غول پیکر از سویی و رطوبت و اعتدال نسبی اقیانوس، توفان هایی بسیار مهیب در کره زمین ایجاد می کرد که چندین برابر از نمونه هایی فاجعه بار امروزی شدید تر بوده اند.در چنین شرایطی بیشتر جانوران در مناطق ساحلی و معتدل کره زمین زندگی می کردند و.تنها دو گروه بودند که در مناطق بیابانی استوایی و قطبی پیشروی کرده بودند:نیاکان پستانداران و نیاکان دایناسورها.

داستان پیدایش دایناسورها
 

احتمالا بر اثر جریان های شدید اقیانوسی و توفان های دهشت آور آن دوره ، میزان زیادی گاز دی اکسید کربن که در اقیانوس ها انباشته شده بود ناگهان در جو زمین آزاد شد و نتیجه ای غم انگیز به بار آورد:250میلیون سال پیش ناگهان 99درصد گونه های جانداران منقرض شدند . اما این انقراض بزرگ جمعی تاریخ حیات ،منجر به تکامل گروهای امروزی جانوران شد:حشرات که گرچه پیش از این واقعه نیز وجود داشتند ،پس از خالی شدن زمین به شدت گسترش یافتند و متنوع شدند. طبیعی است که در پی موفقیت حشرات ، حشره خورانی هم ظاهر شوند . این حشره خواران نخستین نیاکان پستاندارن و دایناسورها بودند . هر دوی این گروه ها جز مهره داران خشکی زی هستند . یعنی خویشاوندی نسبتا نزدیکی با هم دارند . اما بسیاری از ویژگی های مهم آنها جداگانه تکامل یافت: هر دو گروه حشره خوارا توانایی دویدن سریع روی پاهایی در زیر بدن،تنفس کار آمد ،پوشش خز مانند، مغز بزرگ، قلب های چهار حفره ای و رفتار هایی پیچیده مثل مراقبت از بچه هایشان را کسب کردند.

دایناسورها :کی،کجا،کدام؟
 

پستانداران حقیقی اندکی پیش تر از دایناسورها ظاهر شده بودند.220میلیون سال پیش ،پستاندارانی موش مانند و تخم گذار روی زمین حضور داشتند. در این زمان بود که نخستین دایناسور در جایی که بعدا به آمریکای جنوبی تغییر شکل یافت ،ظاهر شد نزدیک ترین خویشاوندان این جانور، کروکودیل ها وخزندگان پرنده ای به نام تروسورها بودند. کروکودیل ها،تروسورها و دایناسورها،ویژگی های مشترکی دارند که به ما می گوید خویشاوند نزدیک هم هستند. با این حال نباید تروسورها و دایناسورها را با هم اشتباه کرد. در واقع بیشتر مردم هر خزنده یا حتی جانور ما قبل تاریخ دیگر را با دایناسورها اشتباه می گیرند.خزندگان آبزی، مارها و مارمولک ها، لاک پشت ها ،کروکودیل ها و تروسورها هیچ کدام دیناسور نیستند. دایناسور، نامی است که دیرینه شناسان تنها به آن خزنده 220میلیون سال پیش آمریکای جنوبی و نسل های بعدی او داده اند.این موجود خزنده ای یک متری،با پوستی پوشیده از خز و قلبی چهار حفره ای بود که روی دو پا عقبش راه می رفت و به دنبال حشرات و پستانداران می دوید. در واقع این خزنده هرگز روی زمین «نمی خزید»تنها 10میلیون سال طول کشید تا گروه های متنوعی از دایناسورهای درنده، حشره خوار، گیاه خوار و همه چیز خوار در اندازه های مختلف از این نیای قدیمی تکامل یابند. بررسی های دیرینه شناسان نشان می دهد انشقاق این جانوران در مدتی بسیار کوتاه در آمریکای جنوبی رخ داده و از آنجا به تمام خشکی های کره زمین پخش شده اند.همه این دایناسورها ،پاهایی داشتند که از زیر بدن رشد کرده (نه مانند خزندگان دیگر از کنار بدن)، قلبی چهار حفره ای داشتند که به آنها کمک می کرد موجوداتی فرز و چابک باشند و از همه مهمتر پوستی پوشیده از کرک و خزی لطیف داشتند . این خز ،در دایناسورهای غول پیکر که نیازی به َآن نداشتند ، تحلیل رفت،اما در گروهی از دایناسورهای شکارچی به پوششی رشته رشته و رنگارنگ برای جلب جنس مخالف تبدیل شد؛حدود150میلیون سال پیش ،این پوشش خز مانند در دایناسورهای شکارچی به نخستین پرهای حقیقی تبدیل شده بود. پرهایی که بعدها باعث نجات آخرین بازمانده دایناسورها از سرنوشت دردناک عموزاده های دیگرشد.

دایناسورها به چند گروه تقسیم می شوند؟
 

این جانداران به سه گروه تقسیم می شوند :اولین گروه اورنی تیسکین ها هستند که دایناسورهایی گیاهخوار با تنوعی چشمگیربودند؛گروه هایی مثل دایناسورها ی زرهدار،خاردار، شاخ دارو منقاراردکی،همگی جزو این گروه هستند. همه اورنی تیسکین ها از همان نیای دو پای اولیه تکامل یافتند. بنابر این بسیاری از آنها نیز روی دو پای عقب خود راه می رفتند . اما بعد ها چندین گروه از اورنی تیسکین ها ی سنگین وزن کاملا چهار پا شدند . همه انواع این گروه از دایناسورها ،منقارهایی درنوک پوزه خود داشتند. اما به جز منقار ،دارای دندان هایی مناسب جویدن الیاف گیاهی بودند . در حقیقت ،هیچ خزنده ای به جز اورنی تیسکین ها نمی تواند غذا را در دهان خود بجود. اورنی تیسکین ها نه تنها غذای خود را درون دهان آسیاب می کردند،بلکه سنگ دان هم داشتند!از همه جالب تر وجود ماهیچه های گونه و صورت در این خزندگان است. این ماهیچه ها امروزه تنها در پستانداران دیده می شود،اما این گروه از خزندگان گیاهخوار نیز مانند پستانداران دارای این ویژگی بودند. گروه بعدی سوروپودومورف ها هستند.
سوروپودومورف ها نیز مثل گروه قبلی گیاه خوار بودنده اند. اما ویژگی بارز آنها گردنی دراز وسرهای کوچک آنهاست. سوروپودومورف های اولیه نیز دو پا و بسیار کوچک بودند. اما پس از چند میلیون سال،انواع غول پیکر و چهار پا از آنها تکامل یافتند که امروزه به نماد فانتزی دنیای دایناسورهای گیاهخوار تبدیل شده اند. بعضی از بزرگترین انواع سوروپودها تا 40 متر درازا داشتند و ارتفاع شانه های آنها به هشت متر از سطح زمین می رسید. با این وجود تصور می شود وزن آنها خیلی هم زیاد نبوده است:چیزی حدود 70تن ! در حقیقت اگر به خاطر مهره های تو خالی آنها نبود ،حیواناتی به این بزرگی می باید حدود 200 تن وزن داشته باشند . اما متنوع ترین و جالب ترین دایناسورها ی شکارچی یا تروپودها هستند. تروپودها شامل تنوع رنگارنگی از انواع دایناسورهای کوچک و بزرگ دوپا بودند. برخی از تروپودها نیز مثل دو گروه قبلی کاملا گیاهخوار شدند ،اما هیچ کدام ازآنها مثل گیاهخواران غول پیکر اورنی تیکسن و سوروپود چهار پا نشدند. تروپودهای گیاه خوار غول پیکر ،جانورانی مرغ مانند و پر دار بودند که طول بدن برخی از آنها به 10 متر هم می رسید و قدقد کنان به دنبال میوه هاو شاید گاهی جانوران کوچک روی زمین را جست و جو می کردند.بسیاری از تروپودها نیز شکارچی های درنده خو و قهاری بودند . تیرانوسورها ،ماشین های کشتار غول پیکری بودند که از انواع دو متری تکامل یافتند. اما طول برخی از آنها به 14 متر هم می رسید . اما بر خلاف تصور شما ،بزرگترین دایناسور شکارچی تیرانوسوروس(Tyrannosaurus) نیست .اسپاینوسوروس(spinosaurus)،با 17 متر طول ،جیگانوتوسوروس( Giganotosaurus) با 15 متر طول ، هر دو از تیر انوسوروس غول پیکر تر بودند .برخی از تروپودهای شکارچی نیز اندازه هایی کوچک تر داشتند،اما به صورت گروهی شکار می کردند .این گرگ های دنیای دایناسورها ،نزدیک ترین خویشاوندان پرندگان هستند. در واقع پرندگان از نسل یکی از همین شکارچی های درنده خو و کوچک اندازه تکامل یافتند.

آیا دایناسورها خون گرم بودند؟
 

مساله بسیار غامضی در این مورد وجود دارد . می دانیم که پرنده های امروزی خون گرم هستند و نزدیک ترین خویشاوندان زنده آنها،یعنی کروکدیل هاخون گرم نیستند. موضوع اینجاست که باید زمانی در مسیر تکامل از دنیای مشترک کروکودیل ها تا دایناسورها و پرندگان امروزی سطح سوخت و ساز افزایش یافته باشد ، اما نمی دانیم کی . خیلی ها اعتقاد دارند که همه دایناسورها که از آن صحبت کردیم خون گرم بوده و این ویژگی به نسل های بعدی از جمله پرندگان نیز به ارث رسیده است. اما دانشمندان دیگری هم هستند که مخالف این نظرند . مخالفان می گویند حتی پرندگان اولیه نیز چندان خون گرم نبوده اند و این ویژگی تنها در پرندگان امروزی ظاهر شده است. دلایل این دانشمندان هم بسیار جالب است. وجود پر، رفتارهای اجتماعی ،شیوه راه رفتن و شکار ،قلب چهارحفره ای، پیداشدن فسیل دایناسورها در مناطق سردسیر قطب شمالی و جنوبی و... از جمله مهمترین دلایل دانشمندان برای حمایت از فرضیه خون گرم ، بودن دایناسورهاست. در مقابل می دانیم حتی کروکدیل های نه چندان خون گرم برای مثال قلبی چهار حفره ای دارند و انواع دونده و حتی دو پا نیز میان کروکودیل ها در گذشته خون گرم بوده اند و به طور ثانویه برای تطابق با زندگی نیمه آب زی سطح سوخت و ساز بدنشان پایین آمده است. مخالفان این فرضیه دلایل دیگری دارندکه نشان می دهد سوخت و ساز دایناسورها با پرندگان و پستانداران امروزی متفاوت بوده است. پرندگان و پستانداران امروزی سرعت رشد کما بیش ثابت و یکسانی درهمه طول سال دارند . اما بررسی استخوان های دایناسورها و پرندگان اولیه نشان می دهد رشد استخوان ها در این جانوران وابسته به فصل بوده است. حلقه های رشد فصلی ازویژگی های جانوران خونسرد است . با وجود همین خطوط رشد نشان می دهد سرعت رشد یک دایناسور تقریبا به اندازه یک پستاندار بوده است. یعنی بر خلاف خزندگان امروزی که رشد بسیار کند و آهسته ای دارند ، دایناسورها در مدت زمان کمی به سن بلوغ می رسیدند. با بررسی همه این دلایل متوجه می شویم که احتمالادایناسورها نه چندان خونگرم و نه چندان خونسرد بوده اند . سوخت و ساز آنها چیزی میان خزندگان امروزی پرندگان بوده است. برخی از دایناسورها مغزهایی بسیار بزرگ و کارآمد داشتند. حتی یک بار دانشمندی فرضیه ای مطرح کرد که اگر برای دایناسورها انقراض رخ نمی داد، چه بسا برخی از آنها به گونه های بسیار هوشمند تکامل می یافتند. در حقیقت این اتفاق رخ داده است! بسیاری از پرندگان امروزی هوشی فراتر از انتظار دانشمندان دارند. کلاغ ها و بسیاری پرندگان دیگر به راحتی از ابزار استفاده می کنند ؛طوطی و بسیاری از کلاغ ها هم قادر به تقلید صدای جانوران دیگر و حتی انسان ها هستند. اخیرا دانشمندی عصب شناس تحقیقی منتشر کرده که نشان می دهد پرندگان سخنگو تنها ماشین های معصوم مقلد نیستند ، بلکه می دانند چه می گویند !بسیاری از پرندگان اجتماعی مانند منقارشاخی ها و کاکا یی ها نیز سطوح بالایی از هوش اجتماعی نشان می دهند که قابل مقایسه با پستانداران هستند.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: